Jeżeli wskazać by najważniejsze daty w historii ziemi pszczyńskiej, z pewnością musiałby wśród nich znaleźć się 29 czerwca 1922 roku. Tego dnia w Pszczynie odbyły się powiatowe uroczystości przejęcia administracji nad tym terenem przez władze polskie. W dziejach polityczno-społecznych ziemi pszczyńskiej dzień ten stanowi zatem symboliczną cezurę zamykającą okres przynależności miasta wraz z okolicznymi wioskami do Niemiec i otwierającą polityczną łączność Pszczyny z Polską.

Wydarzenia z czerwca 1922 roku bywają określane jako „powrót Pszczyny do macierzy”. Jest to nawiązanie do średniowiecznych związków miasta z ziemiami polskimi, a przede wszystkim z rodem panującym w Krakowie: Piastowie, pierwsza dynastia polskich królów, władali także obszarem nazwanym później ziemią pszczyńską. W XIV wieku łączność ta została zerwana. W ciągu kolejnych stuleci Pszczyna dzieliła losy wielu organizmów politycznych: Czech, przejściowo Węgier, następnie monarchii Habsburgów, a w końcu Prus i zjednoczonych Niemiec. W tym czasie zmianom ulegały rody panujące w państwie pszczyńskim, zmieniały się stosunki społeczne i gospodarcze na tym terenie, zmieniało dominujące wyznanie, a przez obszar historycznej ziemi pszczyńskiej przetaczały się liczne konflikty zbrojne, siejąc zniszczenie, grabież i śmierć. Nie ominęły ziemi pszczyńskiej także klęski żywiołowe czy epidemie.
Wydarzenia okresu powstań śląskich, plebiscyt, a ostatecznie decyzje wielkich mocarstw europejskich kolejny raz zmieniły bieg historii ziemi pszczyńskiej, która weszła wówczas w skład najmniejszego obszarowo w Rzeczypospolitej i jedynego posiadającego autonomię województwa śląskiego.
Wkroczenie Wojska Polskiego do Pszczyny spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem przez mieszkańców powiatu, choć nie można mówić o jednomyślnym stosunku wszystkich do tych wydarzeń. Faktem jest jednak, że głosy sprzeciwu wobec nowej, polskiej administracji tych terenów, wychodzące od zorientowanych proniemiecko czy po prostu prośląsko mieszkańców ziemi pszczyńskiej, nie przebijały się szerzej do przestrzeni publicznej, bowiem część z nich opuściła ten teren jeszcze przed włączeniem do Polski. Z kolei mieszkańcy nastawieni propolsko (wielu z nich było osadnikami nowymi, przybyłymi m.in. z polskiej już od czterech lat Galicji) nadali opisywanym uroczystościom odpowiednią oprawę, wynosząc je do rangi święta i podniosłego wydarzenia - jednego z takich, które pamięta się przez całe życie.
Przybyły na ziemię pszczyńską kilka miesięcy później Franciszek Szczepańczyk, pochodzący właśnie z Galicji, pierwszy polski kierownik szkoły powszechnej w Jankowicach i żarliwy polski patriota, utrwalił na papierze relację z uroczystości objęcia Pszczyny przez władze polskie, stworzoną na podstawie wspomnień bezpośrednich uczestników tamtego wydarzenia. W niniejszym artykule postanowiono opublikować obszerny fragment tej relacji, którego lektura pozwala przenieść się w wyobraźni do wydarzeń sprzed stu laty.

Komentarz i opracowanie: Jarosław Zawisza