Franz Eugen Simon - cz. 3
Franz Eugen Simon, znany później także jako Francis Simon, był światowej sławy niemieckim, a następnie brytyjskim fizykiem, termodynamikiem i chemikiem fizycznym, który opracował metodę wydzielania izotopu uranu-235 drogą dyfuzji gazowej, a tym samym w znaczący sposób przyczynił się do stworzenia bomby atomowej. Ze strony ojca wywodził się z rodziny pszczyńskich żydów. Jest to trzecia i ostatnia część jego biogramu, obejmująca jego życie od emigracji do Wielkiej Brytanii w 1933 roku do śmierci w 1956 roku.
Franz Simon przybył do Wielkiej Brytanii we wrześniu 1933 roku, gdzie rozpoczął pracę w Clarendon Laboratory w Oxfordzie. Możliwości pracy w początkowym okresie pobytu na Wyspach były bardzo ograniczone ze względu na brak stałego zameldowania, ograniczoną samodzielność oraz brak dostępu do sprzętu i zasobów badawczych, które posiadał wcześniej w Berlinie i Wrocławiu. Udało mu się przedłużyć otrzymane od Imperial Chemical Industries stypendium badawcze do 1938 roku, co zaważyło na tym, że odrzucił propozycję 10-letniego kontraktu na stanowisko profesora chemii fizycznej na Uniwersytecie Stambulskim.
Ze względu na brak odpowiedniego sprzętu w Clarendon Laboratory, Simon zdecydował się odwiedzić różne ośrodki badawcze w Europie, gdzie miał realne możliwości prowadzenia swoich badań. Odwiedził m.in. Amsterdam, gdzie znajdował się sprzęt do badania właściwości cieczy pod wysokim ciśnieniem. W latach 1935-1938 prowadził ścisłą współpracę z laboratorium Aime Cottona w Bellevue w pobliżu Paryża, gdzie pracował na urządzeniach do uzyskania dostatecznie silnego pola magnetycznego. Tam w 1936 roku udało mu się wyprodukować pierwszy ciekły hel stosując chłodzenie magnetyczne.
Simon zaraz po przybyciu do Wielkiej Brytanii starał się znaleźć sobie odpowiednią posadę na jednej z tamtejszych uczelni. Początkowo pracował jako wykładowca (Senior Common Room) w Balliol College, a w 1935 roku został wykładowcą termodynamiki na Uniwersytecie w Oxfordzie. W 1936 roku bez skutku, mimo poparcia Alberta Einsteina, Walthera Nernsta, Maxa Plancka i Ernesta Rutherforda, ubiegał się o stanowisko dyrektora Katedry Fizyki Uniwersytetu w Birmingham, przegrywając z Markiem Oliphantem.
7 lutego 1939 roku Simon otrzymał obywatelstwo brytyjskie i wówczas oficjalnie zmienił imiona na Francis Eugene. Po wybuchu II wojny światowej prace w Clarendon Laboratory zostały wstrzymane. Simon początkowo zaoferował swoją pomoc rządowi brytyjskiemu w sprawach wojskowych, która została jednak odrzucona ze względu na nieufność do niemieckich emigrantów. W 1940 roku w obawie przed inwazją wojsk niemieckich na Wielką Brytanię, po kapitulacji Francji, wysłał swoją najbliższą rodzinę do Kanady. Sam zdecydował się pozostać w Oxfordzie.
W 1940 roku we współpracy z Nicholasem Kurti, na zlecenie „Komitetu MAUD”, rozpoczął badania nad separacją izotopów U-235 metodą gazowej dyfuzji przez metalową folię z mikroskopijnymi otworkami. Jako pierwszy naukowiec wykonał prototypową aparaturę - sklepał młotkiem na płasko swoje sitko do herbaty. Jego wnioski dotyczące rozdzielania izotopów uranu zostały wykorzystane w Projekcie Manhattan i były podstawą procesu, które produkowały wystarczającą ilość U-235 w celu stworzenia bomby atomowej. W 1946 roku za pracę nad energią atomową Simon został komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego.
Franz Simon koniec II wojny światowej spędził w Los Alamos. W 1945 roku wrócił do Oxfordu, gdzie kontynuował pracę nad fizyką niskich temperatur. W tym samym roku został profesorem termodynamiki na Uniwersytecie Oxfordzkim i studentem Christ Church w Oxfordzie. W latach 1948-1951 był korespondentem naukowym brytyjskiego dziennika „Financial Times”. 1 października 1956 roku, po przejściu na emeryturę Fredericka Lindemanna, objął katedrę profesorską filozofii eksperymentalnej dra Lee i został dyrektorem Clarendon Laboratory. Ambitne plany rozwoju tego ośrodka zostały przerwane przez jego śmierć. Zmarł 31 października 1956 roku w Oxfordzie na niewydolność krążenia wieńcowego.
Franz Simon w 1941 roku został członkiem Towarzystwa Królewskiego (Royal Society), a w 1952 roku honorowym członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk. Współpracował z Brytyjskim Urzędem Energii Atomowej (Atomic Energy Authority), był członkiem Rady Naukowej Brytyjskiego Urzędu Energii Elektrycznej (British Electricity Authority). Został uhonorowany licznymi odznaczeniami. W 1948 roku otrzymał medal Rumforda za wybitny wkład w osiągnięcie niskich temperatur i w badania właściwości substancji w temperaturze bliskiej zera bezwzględnego. W 1950 roku został pierwszą osobą, która otrzymał medal Heike Kamerlingh-Onnesa, przyznawany przez Holenderski Instytut Chłodnictwa. W 1954 roku z rąk królowej Elżbiety II otrzymał szlachectwo.
Sławomir Pastuszka
Zdjęcia ze zbiorów rodzinnych Lucy Baxandall, wnuczki Franza Eugena Simona.
Opracowano na podstawie:
- Nancy Arms, A Prophet in Two Countries. The Life of F. E. Simon, 2014.
- Kenneth McRae, Nuclear Dawn. F. E. Simon and the Race for Atomic Weapons in World, War II, 2014.
powrót