Podejście do dzwonów jako łupu wojennego nie było „wynalazkiem” II wojny światowej. Dzwony konfiskowano na potrzeby przemysłu zbrojeniowego już podczas wcześniejszych konfliktów, jednak szczególnie proceder ten przybrał na sile w czasie I wojny światowej. Już wtedy los pszczyńskich dzwonów był zagrożony. Czego nie zabrała Wielka Wojna, to zniszczyła kolejna, zapisana na kartach książek jako najkrwawszy konflikt w dziejach świata.

Dokumentacja utraconych w czasie ostatniej wojny dzwonów z terenu diecezji katowickiej zachowała się dzięki szczegółowym kwestionariuszom ewidencyjnym strat wojennych sporządzanym krótko po zakończeniu działań zbrojnych oraz kwitom rekwizycyjnym. Szczegółowy katalog utraconych dzwonów, sporządzony głównie w oparciu o źródła zachowane w Archiwum Archidiecezjalnym w Katowicach oraz Archiwum Akt Nowych w Warszawie, odnajdujemy w opracowaniu powstałym przed kilkunastoma laty z inicjatywy Departamentu do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Katalog wymienia 143 obiekty utracone w okresie 1939-1945 z terenów powiatu pszczyńskiego w jego ówczesnych granicach: spośród tej liczby 125 obiektów było dzwonami kościelnymi pochodzącymi z 51 kościołów i kaplic katolickich, 15 dzwonów zostało utraconych przez 6 parafii i kaplic ewangelickich, z kolei 3 zagrabione dzwony miały zastosowanie niesakralne (m.in. dzwon zegarowy w pałacu książęcym w Pszczynie oraz dzwon szkolny w Piasku). Wojenny rabunek dzwonów dotknął 129 obiektów znajdujących się na terenie powiatu pszczyńskiego. Pozostałe 14 dzwonów uległo zniszczeniu w wyniku działań wojennych, w większości w trakcie przechodzenia frontu w latach 1939 i 1945. Szczyt masowej rekwizycji dzwonów zarządzonej przez władze niemieckie nastąpił w styczniu i lutym 1942 roku W tym czasie, pomiędzy 9 stycznia a 21 lutego, dokonano konfiskaty co najmniej 65% wszystkich dzwonów z miejscowości powiatu pszczyńskiego utraconych w czasie wojny i skatalogowanych.
W samej Pszczynie rekwizycja objęła cztery dzwony. Z wieży kościoła Wszystkich Świętych zdjęto dwa: dzwon o nazwie „Chrystus Ukrzyżowany”, odlany w ludwisarni Franza Schillinga w Apoldzie w 1892 roku, o wadze 225 kg, oraz dzwon bez nazwy z ludwisarni Karola Schwabego w Białej z 1931 roku, ważący 393 kg. Kościół ewangelicki utracił z kolei dzwon z 1906 roku, wykonany również w ludwisarni Schillinga w Apoldzie, o wadze 356 kg. W 1943 roku także XIX-wieczny dzwon zegarowy z pałacu pszczyńskiego został skonfiskowany na cele wojenne. Ponadto już w pierwszych dniach wojny we wrześniu 1939 roku, w wyniku pożaru drewnianego kościoła św. Jadwigi, zniszczeniu uległ dzwon znajdujący się w wieży tejże świątyni, a pochodzący z 1730 roku z ludwisarni Franza Xavera Stankego w Opawie i ważący około 375 kg. Na podstawie zachowanych dokumentów wiemy, że dzwon ten zdobiony był wizerunkiem Matki Boskiej.

Jarosław Zawisza