Postępująca urbanizacja, industrializacja czy intensyfikacja produkcji rolniczej sprawiają, że systematycznie kurczą się obszary stanowiące naturalne siedliska oraz bazę pokarmową pożytecznych owadów.
Zagospodarowywanie nieużytków, stanowiących często ostoje (refugia) wielu populacji roślin i zwierząt, przyczynia się do ograniczania bioróżnorodności roślin, a tym samym zmniejsza dostęp do pokarmu przez cały okres aktywności owadów zapylających, redukując możliwości rozwoju kolejnych, występujących po sobie pokoleń. Podobnie scalanie gruntów rolnych skutkuje likwidacją miedz, zarośli, zadrzewień śródpolnych itp., tym samym niszczenie ich miejsc gniazdowania oraz różnorodnych źródeł pokarmu. Wielkoobszarowe monokultury rolne, stanowiące często obfite źródło pokarmu (uprawy rzepaków, gorczycy, gryki, słoneczników, roślin motylkowatych itd.), nie są w stanie zapewnić właściwych warunków rozwoju entomofaunie zapylającej, gdyż zapewniają pokarm tylko w krótkim okresie czasu (wyłącznie podczas kwitnienia, tj. przez 2-3 tygodnie w ciągu roku) i całkowitą pustkę przez kolejne miesiące okresu wegetacyjnego.
Przedstawione procesy wypierają lub ograniczają możliwości bytowania wielu pożytecznym, często niezbędnym gatunkom. Rośliny kwiatowe ze względu na specyfikę zapylania dzielimy na: samopylne i obcopylne (wiatropylne, oraz zpidiogamiczne - w tym owadopylne).
Rośliny zapylane przy udziale owadów są najbardziej wydajne, a nasiona i owoce mają dorodniejsze. Aby tak się działo rośliny wytworzyły szereg przystosowań zwabiających owady i umożliwiających zapylenie. Wykształciły tak swoje kwiaty i kwiatostany, aby barwą, kształtem lub zapachem zwabiać pszczoły, trzmiele, muchówki czy motyle. Ponadto wydzielają atrakcyjny, słodki nektar i odżywczy pyłek, które stanowią podstawę pożywienia owadów zapylających.
Na terenach zurbanizowanych tworzone są tereny zielone: parki, zieleńce, ogrody, klomby, ogrody przydomowe i inne formy zieleni. Stanowią one urozmaicenie i przyczyniają się do poprawy bioróżnorodności w miejscach zdegradowanych, jednak w ograniczonym zakresie. Tereny zielone pełnią przede wszystkim funkcje rekreacyjne, dekoracyjne czasem użytkowe (ogródki działkowe). Przy ich planowaniu i użytkowaniu zwraca się głównie uwagę na dobór roślin ozdobnych, małą architekturę (altany, pergole), ścieżki i chodniki, instalacje wodne (fontanny, stawy, oczka wodne) czy też systemy oświetleniowe i co ważne - możliwości łatwego utrzymania i pielęgnowania.
W całym złożonym procesie kreowania i utrzymania terenów zielonych pomija się, zapomina lub niewielką uwagę przywiązuje do tworzenia warunków do zasiedlania i bytowania dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt, tak doskonale uzupełniających walory estetyczne danych miejsc.
Przy doborze roślinności na tereny zielone uwzględnia się przede wszystkim walory estetyczne, dekoracyjne w możliwie najdłuższym okresie, wymagania glebowe, nasłonecznienie oraz potrzeby pielęgnacyjne itp. Rośliny ozdobne (głównie rośliny kwiatowe) poza swymi walorami ozdobnymi mogą stanowić jednocześnie źródło pokarmu (pyłku kwiatowego i nektaru) dla dziko żyjących owadów oraz pszczół miodnych. Doceniono to i uwzględniono w wielu, nawet bardzo dużych aglomeracjach miejskich: Paryżu, Berlinie, Wiedniu.
W centrach tych miast prowadzone są nawet pasieki, a co ciekawe, w pewnych okresach sezonu wegetacyjnego rodziny pszczele są tam wręcz dodatkowo podwożone na pożytki towarowe (np. w czasie kwitnienia lip). Warto pamiętać o tym i uwzględniać przy planowaniu nowych lub przebudowie istniejących ogrodów, parków i innych form zieleni mogących równocześnie spełniać wiele funkcji.
Rośliny ozdobne o dużej wartości pszczelarskiej zostaną przedstawione w części drugiej.
Wiesław Londzin, Józef Pietrzyk, Bronisław Wojnar
Stowarzyszenie Pszczelarzy Ziemi Pszczyńskiej
Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach
,,Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach"